استفراغ و بالا آوردن نوزادان بعد از شیر خوردن، اتفاقی رایج و معمولی است. اما اگر استفراغ، به تعداد دفعات بیشتر، با بی‌قراری و ناآرامی نوزاد، ناراحتی و مشکلات تغذیه و همچنین کاهش وزن همراه باشد، نشان‌دهنده بیماری به نام رفلاکس معده نوزاد (Gastroesophageal Reflux Disease) است. در ادامه به بررسی علل و راه‌های درمان این بیماری خواهیم پرداخت.
رفلاکس چیست؟
به جریان عکس لوله گوارش رفلاکس گفته می‌شود. رفلاکس معده در نوزادان هنگامی رخ می‌دهد که شیر خورده شده توسط کودک، از طریق مری به دهان بازگردد. همانطور که می‌دانید، اسید ترشح شده از معده به گوارش شیر کمک می‌کند. این ترکیب اسید و شیر در معده کودک، ممکن است برای او ناراحتی ایجاد کند. این احساس ناراحتی در کودک شما، همانند سوزش شدید معده در یک فرد بزرگسال است.
لازم به ذکر است، هم کودکانی که شیر مادر مصرف می‌کنند و هم کودکانی که از طریق شیر خشک تغذیه می‌شوند، ممکن است دچار رفلاکس معده شوند. البته رفلاکس در کودکان یک اتفاق طبیعی و معمولی است که با تکامل لوله گوارش او برطرف می‌شود. اما درصد کمی از کودکان دچار رفلاکس شدید و سخت از معده به مری هستند. در ادامه به بررسی علائم و دلایل رفلاکس معده در نوزادان خواهیم پرداخت.
علت رفلاکس معده نوزاد
در نوازدان حلقه ماهیچه‌ای (اسفنکتر) بین مری و معده که اسفنکتر تحتانی مری (Lower Esophageal Sphincter ،LES) نام دارد، به طور کامل رشد نکرده است. این مسئله باعث می‌شود که اسفنکتر LES مری باز شده و شیره معده به سمت دهان نوزاد حرکت کند. در حالت طبیعی اسفنکتر یا حلقه ماهیچه‌ای تنها باید زمانی انقباض خود را از دست دهد که کودک غذایی را بلعیده باشد. این ماهیچه بقیه مواقع باید منقبض بماند تا محتویات معده به مری برنگردد.
علت رفلاکس معده نوزاد در کودکان، مشترک بوده و غالباً اجتناب‌ناپذیر هستند. برخی از این دلایل عبارت‌اند از:
- خوابیدن نوزاد در ساعات زیادی از روز
- رژیم غذایی نوزاد که از مایعات تشکیل شده
- زود هنگام به دنیا آمدن نوزاد و عدم اتمام چرخه تکامل
اما گاهی رفلاکس معده نوزاد به خاطر عوامل جدی‌تری ایجاد می‌شود، این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- بیماری رفلاکس معده به مری (GERD)
- عدم‌تحمل غذایی
- سندروم ساندیفر
- ازوفاژیت ائوزینوفیلیک (Eosinophilic Esophagitis)
- تنگی اسفنکتر پیلور (Pyloric stenosis)
علائم رفلاکس معده نوزاد
به این مورد اشاره کردیم که رفلاکس معده در نوزاد یک اتفاق متداول و معمولی به حساب می‌آید. برای اینکه بدانیم کودک سالم است یا خیر، بهتر است برخی از علائم رفلاکس معده را بشناسیم. این علائم عبارتند از:
- استفراغ یا مشکل بلع
- مشکلات تنفسی نوزاد مانند خس خس نوزاد
- تحریک‌پذیری معده پس از غذا خوردن
- تغذیه بد یا شیر نخوردن نوزاد
- عدم وزن گیری و یا کاهش وزن نوزاد
- اختلال در رشد و سوءتغذیه
- کولیک همراه با علائمی مثل گریه کردن پیاپی، طولانی مدت و بدون دلیل نوزاد
- سرفه
چه موقع باید به پزشک مراجعه کنیم؟
با اینکه رفلاکس معده نوزاد رایج است، اما در صورت بروز علائمی که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم، به پزشک مراجعه کنید. این موارد عبارتند از:
- استفراغ زیاد نوزاد
- مشکل تنفسی بعد از استفراغ
- امتناع نوزاد از خوردن وعده‌های غذایی منظم و کاهش وزن
- استفراغ جهنده و شدید به خصوص در نوزادان کمتر از دو ماه
- بهانه‌گیری زیاد یا بروز علائم کم‌آبی در بدن مانند خشک بودن پوشک
- در مدفوع او خون دیده می‌شود.
- تب 38 درجه به بالا
- مایع استفراغی که این ویژگی‌ها را داشته باشد:
- استفراغ زرد یا سبز رنگ
- استفراغ پنیری شکل یا قهوه‌ای رنگ
- استفراغ خونی
تشخیص رفلاکس معده در نوزادان
پزشک متخصص، با معاینه فیزیکی و سوالات مربوطه راجع به علائم کودک، تشخیص خود را انجام می‌دهد .در صورتی که علائم کودک نرمال بوده و رشد طبیعی داشته باشد، معمولاً انجام آزمایش توصیه نمی‌شود. ولی در برخی موارد، امکان دارد پزشک برای تشخیص بهتر انجام آزمایش را لازم بداند. این آزمایش‌ها، شامل موارد زیر هستند:
- سونوگرافی
- پایش PH مری
- تصویر برداری توسط اشعه ایکس
- تست‌های آزمایشگاهی
- آزمایش خون و ادرار
- آندوسکوپی فوقانی
درمان رفلاکس معده نوزاد
معمولاً رفلاکس نوزاد خود به خود برطرف می‌شود. اما اگر با علائم شدید رو به رو شدید، با مراجعه به پزشک، توصیه‌هایی که احتمالاً از طرف او می‌شنوید، عبارتند از:
- وعده‌های غذایی با حجم کمتر در دفعات بیشتر
- عمودی نگه داشتن کودک، 20 الی 30 دقیقه بعد از هر بار شیر خوردن
- محدود کردن رژیم غذایی کودک برای بررسی آلرژی در او
- تغییر نوع شیرخشک استفاده شده برای کودک
- استفاده از سرشیشه شیر کودک با اندازه مناسب
- غلیظ‌‌تر کردن شیر خشک یا شیر مادر دوشیده شده
به غیر از این موارد، ممکن است پزشک به سراغ راه‌های جدی‌تر برود. از دیگر راه‌های درمان رفلاکس معده نوزاد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
دارو برای درمان رفلاکس معده
شایان ذکر است درمان دارویی برای کودکانی که رفلاکس معمولی و بدون عوارض شدید دارند، به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. زیرا این داروها از جذب آهن و کلسیم جلوگیری کرده و خطر ابتلا به عفونت‌های تنفسی و روده‌ای را افزایش می‌دهند.
اگر کودک شما علائم زیر را دارد، می‌توانید از رانیتیدین یا امپرازول منیزیوم فقط با دستور و اجازه پزشک استفاده کنید:
- وزن‌گیری کودک شما خوب نیست و درمان‌های محافظه‌کارانه‌تر اثر نکرده‌اند
- اگر از غذا خوردن امتناع می‌کند
- دارای شواهدی از التهاب مری است
- دچار آسم و رفلاکس مزمن می‌شود
جراحی
در موارد نادر با انجام عمل جراحی توسط پزشک متخصص، اسفنکتر تحتانی مری محکم می‌شود تا از جریان مجدد اسید به مری جلوگیری کند. لازم به ذکر است، انجام جراحی فقط وقتی انجام می‌شود که رفلاکس بسیار شدید بوده و از رشد کودک جلوگیری می‌کند. همچنین ممکن است در تنفس او اختلال ایجاد کند.
عوارض رفلاکس در نوزادان
برخی از عوارض رفلاکسی معده در نوزاد شامل موارد زیر است:
- التهاب مری (ازوفاژیت)
- تنگی مری یا ازوفاژیت خورنده
- آسم
- گلودرد هنگام صبح
- عفونت گوش در کودک
جمع‌بندی
در آخر باید گفت که اغلب رفلاکس معده نوزاد به طور خود به خود، بدون اینکه برای کودک شما مشکلی ایجاد کند، از بین می‌رود. اگر علائم کودک شما زیاد یا تشدید شد به پزشک مراجعه کنید و اصلاً نگران نباشید. شما با رعایت نکته‌های گفته شده می‌توانید این علائم را تا حد زیادی کاهش دهید. فقط باید به عنوان مادر به رژیم غذایی خود رسیدگی و به عنواند والدین، برای کودک خود وقت بیشتری صرف کنید.