مصرف رازیانه خصوصاً برای بانوان سرشار از خواص بی‌نظیری است که تأثیر زیادی روی سلامتی قسمت‌های مختلف بدن و بهبود کارکرد آن‌ها دارد، اما به شرطی که به موقع و در زمان درست مصرف شود، زیرا به همان اندازه که مفید است می‌تواند عوارضی را نیز به دنبال داشته باشد. رازیانه برخی از اوقات به قدری مؤثر عمل می‌کند که از آن به عنوان یک مکمل گیاهی استفاده می‌شود.
این گیاه دارویی خوش عطر و طعم یک گیاه چند سالۀ بومی مدیترانه است، اما در حال حاضر در تمام نقاط دنیا کشت می‌شود. رازیانه جدا از طیف وسیعی از فواید سلامتی، کاربردهای آشپزی فراوانی نیز دارد. از این ماده به ویژه می‌توان به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی، ضد باکتریایی و ضد التهابی استفاده کرد. در اینجا به چندین مزیت رازیانه، خواص تغذیه‌ای، مضرات رازیانه و نحوۀ مصرف این گیاه اشاره می‌کنیم.
موارد مصرف رازیانه
کافیست سری به عطاری‌ها بزنید تا با محصولات مختلف این گیاه آشنا شوید. رازیانه را می‌توان به صورت دانۀ خشک شده یا پودر در انواع غذاها استفاده کرد. در اصل این دانه کاربردهای آشپزی فراوانی دارد و نه تنها می‌توان از دانه‌های آن برای عطر و طعم‌دهی به انواع خوراکی‌ها خصوصاً نان و شیرینی استفاده کرد، بلکه می‌توان از مزایای پیاز آن نیز به عنوان یک خوراکی ترد بهره برد.
پودر تخم رازیانه همچنین به صورت کپسول برای درمان برخی از مشکلات تجویز می‌شود و روغن آن هم خواص دارویی خود را دارد. هر چند بسیاری از افراد هم عرق رازیانه را بر هر محصول جانبی دیگری از این گیاه پرخاصیت ترجیح می‌دهند. از این دانه برای طعم‌دهی به بسیاری از نوشیدنی‌ها استفاده می‌شود. همچنین روغن این گیاه یک جزء اساسی معطر در ساخت انواع صابون‌ها و لوازم آرایشی و بهداشتی مختلف است.
خواص تغذیه‌ای رازیانه
بد نیست قبل از مصرف رازیانه با خواص رازیانه آشنا شوید. بسته به اینکه از تخم رازیانه استفاده می‌کنید یا از پیازچۀ آن، ریز مغذی‌هایی که وارد بدن می‌کنید، می‌تواند متفاوت باشد. خواصی که در ادامه ذکر می‌کنیم برای یک فنجان پیازچه و 1 قاشق غذاخوری یا 6 گرم دانۀ رازیانه خشک شده است.
این مقدار از رازیانه در پیاز تازه حدود 27 کالری انرژی و در دانه 20 کالری انرژی دارد. میزان فیبر آن به ترتیب 3 گرم در پیاز و 2 گرم در دانه است. ویتامین C موجود در این گیاه نیز قابل توجه خواهد بود، زیرا 12 درصد پیاز را این ویتامین تشکیل می‌دهد، هر چند در دانه تنها 1 درصد را شامل می‌شود. از سایر خواص تغذیه‌ای آن می‌توانیم به کلسیم، آهن، منیزیم، پتاسیم و منگنز اشاره کنیم که بین 3 تا 17 درصد از این گیاه را چه در دانه و چه در پیازچه به خود اختصاص داده‌اند.
با این وجود ویتامین C موجود در رازیانه، این گیاه برای سنتز کلاژن حیاتی است. همچنین مصرف رازیانه به عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی بدن را از آسیب رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند. منگنز، پتاسیم و کلسیم موجود در این ماده هم برای سلامت استخوان بی‌نظیر خواهند بود. اسانس این گیاه حاوی ترکیبات مختلفی از جمله آنتی‌اکسیدان‌های مختلف کورستین، آپیژنین، پلی فنل رزمارینیک اسید و اسید کلروژنتیک هستند که اثرات قدرتمندی در سلامتی دارند.
فواید خوردن رازیانه
از گذشته‌های دور از رازیانه برای رفع مشکلات متعددی استفاده می‌شد. برای مثال مصرف چای رازیانه یک روش ثابت در طب سنتی در سراسر دنیا به‌شمار می‌‌آید. هر چند که علم تمامی فواید رازیانه را تأیید نکرده است اما از خواص این ماده می‌توان در موارد متعددی استفاده کرد. از جمله فواید اثبات شدۀ مصرف رازیانه می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.
1. درمان قاعدگی دردناک
یکی از مزایای فوق‌العادۀ رازیانه، کمک به کاهش دیسمنوره یا پریودهای دردناک در زنان و دختران است. اگرچه رازیانه نمی‌تواند مشکل تمامی زنان در این زمینه را برطرف کند ولی مطالعات اثبات می‌کنند که مصرف این ماده می‌تواند با کاهش انقباضات رحم در دوران قاعدگی باعث کاهش درد دیسمنوره شود.
2. تنظیم قند خون
از دیگر خواص رازیانه کمک به تنظیم قند خون است. کنترل قند خون به ویژه در افراد مبتلا به دیابت از اهمیت زیادی برخوردار است. بسیاری از پزشکان طب سنتی خوردن رازیانه خصوصاً چای آن را برای کاهش قند خون تجویز می‌کنند.
3. مصرف رازیانه و کمک به لاغری
یکی از خواص رازیانه کاهش اشتها است. دانه‌های رازیانه نه تنها می‌توانند عطر و طعم خاصی به دستورالعمل‌های غذایی بدهند، بلکه در کاهش اشتها نیز بسیار مؤثر عمل می‌کنند. برخی مطالعات نشان می‌دهند که استفاده از رازیانه قبل از غذا می‌تواند به صورت قابل توجهی احساس گرسنگی را کمتر کند.
4. کمک به سلامت قلب
رازیانه سرشار از فیبر است، به همین دلیل می‌تواند باعث کاهش میزان کلسترول شود. رژیم‌های غذایی حاوی فیبر اثبات کرده‌اند که به دلیل کنترل چربی خون می‌توانند خطر بروز بیماری‌های قلبی را کاهش دهند. وجود فیبر موجود در رازیانه همچنین باعث کاهش مشکلات روده و معده و تسکین آن می‌شود.
5. کاهش علائم یائسگی
از دیگر فواید فوق‌العاده مصرف رازیانه می‌توانیم به کاهش مشکلات ناشی از یائسگی اشاره کنیم. برای مثال کاهش میل جنسی یکی از برجسته‌ترین عوارض این دوران در زنان است که با مصرف رازیانه تا حد زیادی برطرف می شود.
یائسگی در زنان همچنین عوارض زیاد دیگری مثل گرگرفتگی، خشکی و خارش واژن، پوکی استخوان، درد هنگام رابطۀ جنسی و اختلالات خواب را به دنبال دارد. خوردن رازیانه به دلیل وجود استروژن می‌تواند به رفع این مشکلات تا حد زیادی کمک کند.
6. تسکین درد
رازیانه همچنین برای تسکین درد مفید است. بر اساس یک مطالعه که در کشور بنگلادش انجام شده است، عصارۀ رازیانه می‌تواند منجر به کاهش درد در سطحی نزدیک با آسپرین شود، به همین دلیل می‌توان در مواردی به جای آسپرین در کاهش درد از رازیانه و مشتقات آن استفاده کرد.
مضرات مصرف رازیانه
استفاده از رازیانه به همان اندازه که مفید است، می‌تواند عوارضی را هم به دنبال داشته باشد. بنابراین قبل از استفاده از این گیاه چه در ترکیبات غذایی، چه به عنوان دارو حتماً از عوارض احتمالی آن آگاهی پیدا کنید. از جمله این مضرات می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.
- خوردن رازیانه به دلیل اینکه می‌تواند انقباضات رحمی را افزایش دهند به هیچ وجه در دوران بارداری توصیه نمی‌شود. این ویژگی رازیانه ممکن است با عارضۀ جدی زایمان زودرس همراه باشد.
- افرادی که دارای حساسیت‌های مختلف از جمله حساسیت پوستی هستند، بهتر است از خوردن رازیانه پرهیز کنند. به گفتۀ متخصصان استفاده از تخم رازیانه می‌تواند واکنش‌های آلرژیک به دنبال داشته باشد، برای مثال یکی از این واکنش‌ها گرفتگی عضلات شکم است.
- استفاده بیش از حد رازیانه ممکن است عفونت در پوست را به دنبال داشته باشد. برخی شواهد اثبات می‌کنند که مصرف رازیانه به مدت طولانی اغلب منجر به درماتیت پوستی شامل التهاب و تاول در پوست می‌شود. این عارضه با مصرف بیش از حد از هر شکل این گیاه چه به صورت دانه و چه روغن قابل مشاهده است.
- مصرف همزمان رازیانه با داروهای ضد بارداری ممکن است اثربخشی این داروها را تا حدودی تحت تأثیر قرار دهد. این به دلیل محتوای استروژن بالا در رازیانه است.
- افراد مبتلا به سرطان‌های حساس با مصرف رازیانه به دلیل وجود استروژن در رازیانه ممکن است دچار مشکلاتی شوند. همچنین وجود ماده‌ای به نام استراگول در رازیانه هم می‌تواند منجر به تشدید سرطان شود.
- استفادۀ بیش از حد از این گیاه خصوصاً در هنگام بلوغ ممکن است رشد زودتر از موعد سینه در دختران را به همراه داشته باشد.
- بر اساس یک مطالعه مصرف اسانس رازیانه در دوزهای بالا ممکن است اثرات سمی روی سلول‌های جنین داشته باشد. بنابراین تأثیرات منفی در بارداری هم می‌تواند از دیگر عوارض رازیانه باشد.
مقدار مصرف رازیانه
دوز مناسب رازیانه به عوامل مختلفی مانند سن مصرف کننده، سلامتی و چندین شرایط دیگر بستگی دارد. در حال حاضر اطلاعات علمی کافی برای تعیین محدوده مناسب دوز برای رازیانه وجود ندارد. اما توصیه می‌شود اگر از دانه‌های خرد شدۀ این گیاه برای تهیه چای استفاده می‌کنید، حدود 1 تا 2 گرم از تخم رازیانه را در حدود 150 میلی‌لیتر آب جوش دم کنید. مصرف دانه به صورت خشک شده در غذا هم می‌تواند تا 6 گرم در روز مجاز باشد.
اما برای روغن رازیانه نباید بیش از 2 هفته بر مصرف آن پافشاری کنید. در صورتی که برای رفع یکی از مشکلات خود قرار است کپسول این گیاه را استفاده کنید میزان مصرف مجاز 1-2 کپسول است که حدوداً 480-960 میلی‌گرم وزن دارد. کپسول‌ها بهتر است همراه با غذا مصرف شوند.
موارد منع مصرف و تداخلات دارویی رازیانه
خوردن رازیانه در برخی از مواقع می‌تواند تداخلات دارویی و به تبع آن مشکلاتی را به همراه داشته باشد. برای مثال افرادی که داروهای مرتبط با آسم یا صرع و اختلالات تشنج را مصرف می‌کنند باید از خوردن رازیانه اجتناب کنند. مصرف رازیانه اگرچه در دوران شیردهی برای رفع کولیک نوزاد آن هم با نظر پزشک پیشنهاد می‌شود، ولی در دوران بارداری منع مصرف دارد.
همچنین مصرف این گیاه به بانوانی که از کیست سینه رنج می‌برند توصیه نمی شود. مصرف بیش از حد رازیانه به دلیل وجود هورمون‌های زنانه در مردان توصیه نمی‌شود. این ماده طبع گرمی دارد، بنابراین استفادۀ بیش از حد آن در افراد گرم مزاج می‌تواند مشکلاتی را به همراه داشته باشد.
اگرچه استفاده از روغن رازیانه برای بهبود پوست ایمن به نظر می‌رسد، اما این ماده پوست را نسبت به آفتاب حساس‌تر می‌کند و احتمال آفتاب سوختگی را بالاتر می‌برد. به همین دلیل باید هنگام مصرف از ضد آفتاب استفاده کرد. رازیانه ممکن است برای افرادی که به هویج یا کرفس حساس هستند واکنش آلرژیک به همراه داشته باشد. از فرآورده‌های گیاهی این ماده مثل کپسول به عنوان دارو در کل نباید بیش از چند هفته استفاده کرد.
جمع بندی
مصرف رازیانه می‌تواند خواص متعدد سلامتی را برای افراد به دنبال داشته باشد. این ماده دارای ریزمغذی‌های فراوانی است که خصوصاً در سلامتی استخوان، کاهش علائم یائسگی و افزایش شیردهی مؤثر خواهد بود، اما به خاطر داشته باشید که محصولات طبیعی لزوماً بی‌خطر نیستند و مقدار مصرف آن‌ها هم بسیار اهمیت دارد.
اگر از این گیاه به عنوان دارو استفاده می‌کنید، حتماً به دستورالعمل پزشک یا بروشور دارو توجه کنید. در صورت خوردن رازیانه به عنوان ترکیب خوارکی و به شکل روزانه هم نباید بیش از اندازه این دانه یا پیاز آن را در رژیم غذایی خود قرار دهید.